De afgelopen weken[1] verscheen weer het ene na het andere krantenartikel over schuldenproblemen. Het lijkt steeds erger te worden of is het enkel omdat het steeds meer aandacht krijgt. Ook wordt steeds meer met de beschuldigende vinger naar de overheid gewezen.

Schulden zijn al zo oud als de mensheid: mensen gaan nu eenmaal verplichtingen aan en moeten daarvoor betalen, in de een of de andere vorm. Incasso hangt af van het gezag dat de schuldeiser kan uitoefenen. In voorbije tijden haalde de heerser wat hem toekwam in zijn mening (tienden) of er gold een morele plicht zoals de collecte bij de kerk.

Deurwaarders zijn er altijd geweest met hun divers takenpakket maar dat is in de afgelopen 30 jaar ook wel drastisch veranderd, met name door gewijzigde incassovormen, nieuwe schulden en kredietverruiming en…de mobiele telefoon.

Voor de tweede wereldoorlog ontstonden er onder andere in Nederland grote schulden door het uit Amerika overgewaaide idee van koop op afbetaling. Het leidde ook tot wantoestanden met als gevolg in de invoering van de intussen in boek 7 opgenomen regeling over huurkoop. Let wel: de gewone burger had nauwelijks toegang tot krediet maar had er ook weinig behoefte aan.

Er was niets na de oorlog, er moest gewerkt worden. Nederlands herrees met Mashallhulp en de geleide loonpolitiek. Het nog steeds bestaande systeem van de zuilen met daarbij behorende sociale controle (en zorgzaamheid, laten we die niet vergeten) zorgde voor de nodigde stabiliteit. Natuurlijk waren er schulden maar er was ook veel schuldhulpverlening vanuit de sociale structuren en familieverhoudingen.

Vanaf de jaren 60 veranderen de verhoudingen echt, de ontkerkelijking zet door en het individualisme komt op. Komen er daardoor meer schulden, nog niet. Let wel: er zijn nog veel vangnetten: gulle inkomensregelingen, vriendelijke sociale diensten. Pas vanaf de jaren tachtig verharden de verhoudingen, uitkeringen gaan structureel naar 70% maar ook dat veroorzaakte geen echte schuldengolf. Die kwam pas toen er veel aantrekkelijke hebbedingen te koop waren, de sluizen van de kredietverstrekking werden open gezet en het oude idee van spaarzaamheid verdween. Op zich hoeft dat geen probleem te zijn: krediet is het smeermiddel van de economie vooropgezet dat het verstandig wordt verstrekt aan de juiste persoon. De ouderen onder ons kunnen zich nog wel de rampen met betaalkaarten van de giro herinneren

Een voorproefje van de huidige perikelen was er in 1988/1989 bij het conflict tussen LSV en ziekenfondsen. Mensen moesten zelf de rekening indienen en na ontvangst van het geld betalen. Het was een gouden tijd voor de incassobranche…

De huidige situatie is complex. De overheid maakt schaamteloos gebruik van haar positie als wetgever door allerlei voorrang te bedingen en allerlei boetes te bedingen waar een particuliere schuldeiser alleen maar van kan dromen. Iedere incassant kent intussen het arsenaal aan voetangels en klemmen dat de WIK oplevert voor de schuldeiser. We zwijgen nog maar over de extreme griffierechten die juist de burger treffen.

Iedereen stelt terecht dat schulden niet moeten ontstaan maar het is vaak helemaal niet echt verwijtbaar. Ziekte, verlies van een baan leveren snel problemen op, vooral bij de middengroepen omdat die daardoor ineens met een groot inkomensverlies worden geconfronteerd. Iemand die al op bijstandsniveau zit is helaas gewend aan een krappe beurs.

Het heeft heel lang geduurd voor men inzag dat kredietverstrekking moet worden afgeremd. Eindelijk vallen ook mobiele operators onder strakkere regelgeving.

Een groot deel van mijn gram richt zich op het toeslagensysteem van de AWIR, de wet inkomensafhankelijke regelingen.

Als ik kijk naar de toelichting bij de AWIR[2] staat het er zo mooi:

Doel van de rechtshandhaving is te zorgen dat iedereen de tegemoetkoming krijgt waar hij of zij recht op heeft. Het is daarbij ook van belang dat de maandelijkse uitbetalingen gedurende het berekeningsjaar zo dicht mogelijk blijven bij de uiteindelijk toe te kennen tegemoetkoming. Een te hoog voorschot plaatst de belanghebbende voor een terugbetalingsplicht, een te laag voorschot leidt tot een recht op nabetaling. In het eerste geval dreigt voor de belanghebbende na afloop van het berekeningsjaar een liquiditeitsprobleem, in het tweede geval dreigt dat probleem al in de loop van het berekeningsjaar zelf.

Mensen moeten het geld krijgen, op tijd, niet te veel, niet te weinig maar zoals zo zovelen al hebben betoogd is de fiscus er voor het heffen van belastingen, niet voor het uitdelen van geld.

Het vereist heel sterkte benen om in een financieel lastige situatie niet het ene gat met het andere te vullen. Tot 2007 ging de huursubsidie rechtsreeks naar de verhuurder, dat was dus geen probleem, nu wel. Het hele idee van de zorgpremie voor iedere burger van 18 en ouder was vragen om problemen.

Dit cumuleerde met het uitbetalen van huurtoeslag en zorgtoeslag, vervolgens begon de crisis waarop het probleem snel verergerde. Ook de drang vanuit de politiek om toch vooral toeslagen maar snel uit te betalen was vragen om problemen. Als ik dan tijdens een radioprogramma weer de boete voor te late betalers hoor verdedigen weet ik dat een echte oplossing nog ver is.

Het is niet de overheid die schuld is, de overheid is een uitvoeringsorganisatie. De politiek heeft niet willen zien dat men de kat op het spek bond. De drang om vervolgens met snel cumulerende boetes mensen tot snelle betaling te prikkelen maakte het enkel erger.

Als klap op de vuurpijl kwam men met het steeds hogere eigen risico in de zorg en de kostendelersnorm: je weet dat dat ellende gaat veroorzaken maar je wilt er niet naar kijken. Het zou een goede leerschool zijn als de kamerleden die dit verdedigen zelf een tijd op het minimum worden gezet.

Draag ik de oplossing aan: nee, er is deus ex machina die de oplossing is. . Er zijn al wel initiatieven die aan de oplossing bijdragen, zoals de schuldeisers die voorkomen dat ze schuldeiser worden door het intensiever begeleiden van hun klanten zoals sommige zorgverzekeraars. Nu de politiek nog met het rechtsreeks uitbetalen van toeslagen, dat neemt al veel toekomstige ellende weg. Als die dan ook nog de bijzondere incassomaatregelen, zoals de bankvordering en het extra verlagen van de beslagvrije voet voor “notoire” wanbetalers, afschaft zal het eind van de tunnel sneller dichterbij komen.

[1] https://www.trouw.nl/opinie/schulden-zijn-niet-meer-te-snappen~afddd740/ e.a.

[2] https://zoek.officielebekendmakingen.nl/kst-29764-3.html